10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 108-117 Cevapları Meb Yayınları

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 108 Cevapları

Soru 1 Hindistan karasının son 80 milyon yılda kuzeye doğru hareketi sonucunda gerçekleşen değişimler nelerdir?

Cevap: Hindistan karası kuzeye hareket ederek Avrasya kıtasına yaklaşmış ve sonunda kıta ile çarpışmıştır. Bu çarpışma sonucunda:

• Kıtaların birleşmesi gerçekleşmiş,
• Yer kabuğu sıkışarak Himalaya Dağları ortaya çıkmış,
• Bölgede yoğun deprem ve yükselme olayları yaşanmıştır.

Soru 2 Bu değişimin gerçekleşmesine sebep olan etkenler neler olabilir?

Cevap: Bu değişimin temel sebebi levha hareketleridir. Mantonun altındaki sıcak maddelerin hareketi (konveksiyon akımları) Hindistan levhasını kuzeye doğru itmiştir. Böylece jeolojik zaman boyunca kıtalar sürekli yer değiştirmiştir.

Soru 3 Himalaya Dağları’nın oluşumunda Hindistan karasının gerçekleştirdiği hareketin nasıl bir etkisi olabilir?

Cevap: Hindistan levhasının Avrasya levhasına çarpması sonucu yer kabuğu kıvrılarak yukarı doğru itilmiştir. Bu şiddetli sıkışma hareketi, Himalaya Dağları’nın yükselmesine ve günümüzde hâlâ yükselmeye devam etmesine neden olmuştur.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 109 Cevapları

Soru 4: Haritadaki numaralandırılmış alanlarda bulunan yer şekli ve bu şeklin oluşumunda etkili olan levha hareketini tabloya işaretleyiniz.

Not: Bu tablo, levha tektoniğinin nerede – nasıl – ne oluşturduğunu açıkça göstermektedir.

Soru 5: Levha hareketlerine bağlı olarak kara üzerinde ve okyanus tabanlarında oluşan yer şekillerini şemaya yazınız.

Kara Üzeri: Rift Vadisi, Orojenik Kıvrım Dağları
Okyanus Tabanı: Okyanus Ortası Sırtları, Volkanik Ada Yayı, Derin Deniz Çukuru (Hendek)

Örnekler ile güçlendirme:

• Rift Vadisi → Doğu Afrika Rift Vadisi
• Kıvrım Dağları → Himalaya, Alp Dağları
• Sırtlar → Atlantik Okyanusu Ortası
• Hendek → Mariana Çukuru
• Ada yayı → Japonya, Endonezya

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 110 Cevapları

Soru 6: Dağları oluşum zamanlarına göre genç (G) ve eski (E) olarak sınıflandırınız.

Cevap (farklı şekilde yazılmış tablo):

Genç Orojenez Dağları (G): Kayalıklar, Himalayalar, Andlar, Alpler
Eski Orojenez Dağları (E): Ural, Altay, İskandinav, Appalaş, Büyük Dividing

Soru 7: Genç dağ kuşaklarına göre çarpışan levha sınırlarını dilsiz haritaya çiziniz.

Cevap (yazılı anlatım):

• Himalayalar boyunca: Hint Levhası ↔ Avrasya Levhası çarpışma sınırı çizilir.
• Alpler boyunca: Afrika Levhası ↔ Avrasya Levhası çarpışma sınırı çizilir.
• And Dağları kıyısı boyunca: Nazca ↔ Güney Amerika Levhası çarpışma sınırı çizilir.
• Kayalık Dağları boyunca: Pasifik ↔ Kuzey Amerika Levhası etkisiyle yaklaşan sınır çizilir.

➡️ Haritaya dağ kuşaklarını izleyecek şekilde kalın kırmızı çizgiler çekilir.

Soru 8: Orojenez ile levha yakınlaşmaları arasındaki ilişki nedir?

Kısa cevap: ➡️ Levhaların birbirine yaklaşması orojenez sürecini başlatır ve dağ oluşumu gerçekleşir.

Açıklamalı cevap: Levha sınırlarında iki kıtasal levha çarpıştığında,

• Tortul tabakalar sıkışır,
• Yükselme ve kıvrılmalar olur,
• Böylece genç sıradağ sistemleri meydana gelir.

Örnek: Himalayalar, Alpler, Andlar gibi.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 111 Cevapları

Soru 8 Tektonik hareketli alanlar ile aktif volkanlar, depremler ve sıcak su kaynakları arasında nasıl bir ilişki vardır?

Cevap: Levha sınırları, yer kabuğunun en fazla hareket ettiği bölgeler olduğu için deprem ve volkanlar bu alanlarda yoğunlaşır. Fay hatları boyunca kırıklar oluşur ve bu kırıklardan yer altı suları yüzeye çıkarak sıcak su kaynaklarını oluşturur. Yani hepsi levha hareketlerinin bir sonucudur.

Soru 9 Anadolu Levhası’ndaki tektonik süreçlerde etkili olan levhalar nelerdir?

• Afrika Levhası
• Arap Levhası
• Avrasya Levhası

Bu üç levha Anadolu Levhası üzerinde baskı oluşturarak tektonizmi belirler.

Soru 10 Bu süreçlerin etkisiyle Türkiye'de hangi büyük fay sistemleri oluşmuştur?

• Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF)
• Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF)
• Batı Anadolu Fay ve graben sistemi

Bu sistemler, Türkiye’nin deprem kuşaklarının temelini oluşturur.

Soru 11 Türkiye’deki dağ kuşaklarının uzanışı ile levhaların hareket yönleri arasındaki ilişki nedir?

Cevap: Arap ve Afrika Levhaları’nın kuzeye doğru itmesi sonucu Anadolu sıkışır. Bu sıkışma doğu-batı yönünde kıvrılma oluşturur. Bu nedenle:

➡ Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları doğu-batı doğrultusunda uzanır.
➡ Dağların yönü, levha hareketlerinin yönüne dik olacak şekilde şekillenir.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 112 Cevapları

Soru 12: “Tektonizmaya bağlı gerçekleşen başlıca olayları, jeolojik zaman çizelgesindeki Önemli Olaylar başlığı altında bulunan boş alanlara yazınız.”

Soru 13: “Türkiye arazisinin oluşum sürecinde yaşanan değişimi, jeolojik süreçlerde Türkiye arazisinde yaşanan olaylardan yararlanarak açıklayınız.”

Cevap: Türkiye arazisi, levha hareketlerinin etkisiyle sürekli değişim geçirmiştir.
Paleozoik’te masif alanlar ortaya çıkmış, Mezozoik’te Tetis Denizi Türkiye’nin büyük kısmını kaplamıştır ve burada biriken tortullar gelecekteki dağların temelini oluşturmuştur.
Senozoik’te gerçekleşen Alp–Himalaya Orojenezi sonucunda Kuzey Anadolu ve Toros Dağları yükselmiştir.
Kuaterner’de ise faylanma, volkanizma, deprem ve aşındırma-birikim süreçleri ile Türkiye’nin bugünkü yer şekilleri ortaya çıkmıştır.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 113 Cevapları

14) Kırgıbayır ile peribacasının oluşumunda hangi iç ve dış etkenlerin etkili olduğu söylenebilir?

Cevap: Bu yer şekillerinin oluşumunda hem iç kuvvetler hem dış kuvvetler etkilidir.

• İç kuvvet olarak: Volkanik faaliyetler sonucu oluşan tüf, ignimbirit ve bazalt gibi kayaçların bulunması etkili olmuştur.
• Dış kuvvetler olarak: Akarsular, sel suları, rüzgâr ve yağmur bu kayaçları aşındırarak ve şekillendirerek kırgıbayır ve peribacalarını oluşturmuştur.

15) Verilen görsellere göre kırgıbayır ile peribacası arasında oluşum özellikleri açısından ne tür bir fark vardır?

Cevap: Kırgıbayırlar tek tip (yumuşak) kayaçların aşınmasıyla oluşurken;
peribacaları ise sert bir tabakanın alttaki yumuşak tabakayı korumasıyla meydana gelir.
Bu nedenle:

• Kırgıbayırlar düzensiz ve yarıntılı yüzeyler oluşturur.
• Peribacaları ise şapka taşlı, sütun–konik şekilli yapılardır.

➡️ Direnç farkı peribacalarında daha belirgin bir şekillenmeye neden olur.

16) Kırgıbayır ile peribacasının oluşum sürecinde kayaç özellikleri nasıl bir etkiye sahiptir? Kayaçların aşınmaya karşı direnci bakımından açıklayınız.

Cevap: Kayaçların aşınma dirençleri, ortaya çıkan şeklin türünü belirler:

• Kırgıbayırda tamamı zayıf kayaçlardan (tüf, kil, marn) oluşan bir yapı vardır. Bu nedenle sel sularına karşı dayanıksızdır ve hızla aşınır.
• Peribacalarında ise üstte dayanıklı kaya (bazalt, ignimbirit) yer alır. Alttaki tüfleri koruyarak sütunsu yapının kalıcı olmasını sağlar.

➡️ Direnci yüksek kaya = koruma
➡️ Direnci düşük kaya = aşınma

Bu durum iki yer şeklinin oluşum biçimini tamamen birbirinden ayırır.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 114 Cevapları

Soru 17: Aşağıda verilen bölgelerde arazinin şekillenmesinde etkili olan başlıca dış etkenleri işaretleyiniz.

Soru 18: Seçtiğiniz dış etkenlerin bölgenin şekillenmesindeki nedenlerini açıklayınız.

Amazon Havzası – Su
➡ Bölgede tropikal iklim hâkimdir. Bol yağış ve geniş nehir havzaları, hem aşındırmayı hem de biriktirmeyi güçlü kılar.

Grönland Adası – Buzul
➡ Aşırı soğuk iklim, buzulların sürekli hareket etmesine neden olur. Buzul aşındırması şekillenmede temel etkendir.

Sahra Çölü – Rüzgâr
➡ Kurak ve bitki örtüsünden yoksun olması nedeniyle rüzgâr; kumulları taşıyarak ve biriktirerek arazi yapısını oluşturur.

İskandinav Yarımadası – Buzul
➡ Geçmiş buzul çağı kalıntıları ve günümüz buzulları ile fiyortlar, buzul vadileri meydana gelmiştir.

Uzak Doğu Asya – Su ve Canlı
➡ Muson yağışları şiddetli akarsu aşındırmasına yol açar; tarım faaliyetleri ve nüfus baskısı arazinin görünümünü değiştirir.

Batı Avrupa – Canlı
➡ Şehirleşme, tarım ve sanayi gibi faaliyetler doğal yüzey şekillerini önemli ölçüde dönüştürmektedir.

Sibirya Bölgesi – Buzul
➡ Uzun süreli donma–çözülme süreçleri, permafrost ve buzullar araziyi şekillendiren en temel etkenlerdir.

Güneydoğu Asya – Canlı
➡ Yoğun nüfus, pirinç tarımı, ormanların tahribi gibi faaliyetler arazi yapısını doğrudan etkiler.

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 115 Cevapları

Soru 19) Aşağıdaki kıyı tiplerini harita üzerinde harfler ile gösterilen kıyı tipleri ile eşleştiriniz.

Eşleştirme tamamen doğrudur.

Soru 20) Bu kıyı tiplerinin oluşumunda hangi doğal özellikler etkili olmuştur?

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 116 Cevapları

21. Soru – Aşınım ve birikim süreçlerinin etkisiyle oluşan, aşağıda verilen yer şekillerini görseldeki numaralanmış alanlarla eşleştiriniz.

Görselde numaralanmış yer şekillerinin anlamları:

Eşleştirdiğiniz yer şekillerinin aşınım ve birikim süreçlerinde etkili olan unsurlardan hangisinin etkisiyle oluştuğunu kavram şemasına yazarak eşleştiriniz.

Su (Akarsu – Dalga – Akıntı – Gelgit)

➡ Aşındırma + Birikim etkisi

Akarsu oluşumlu: 1, 2, 8, 10, 12, 13, 14
(kanyon, plato, çentik vadi, şelale, delta, geniş tabanlı vadi, menderes)

Dalga – Akıntı oluşumlu (kıyı şekilleri): 4, 5, 6, 7, 11
(kumsal, lagün, tombolo, kıyı oku, falez)

Buzul ➡ Buzulların kazıma ve oyma aşınımı 9 – Sirk

Rüzgâr ➡ Kuru bölgelerde taşıyıcı ve biriktirici güç 15 – Kumul

10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 117 Cevapları

Soru 23 Öğrencilerin yeryüzü şekilleriyle beşerî faaliyetler arasındaki etkileşime yönelik ortaya koydukları önermeler sınıflandırılmak istenirse hangi öğrencinin yeryüzü şekillerinin ekonomiye, sosyal hayata, kültürel dokuya ve yerleşmeye olan etkilerine yönelik önermede bulunduğunu belirleyip oklar çizerek eşleştiriniz.

• Göktürk → Ekonomi
• Mina → Sosyal Hayat
• Ceren → Yerleşme
• Ahmet → Kültürel Doku

Soru 24 Öğrencilerin önermelerinden hareketle, yeryüzü şekillerinin ekonomiye, sosyal hayata, kültürel dokuya ve yerleşmeye olan etkilerine yönelik aşağıdaki alana Türkiye’den örnekler yazınız.

Ekonomi:
Gediz ve Büyük Menderes ovalarında sanayiye ham madde sağlayan tarım ürünlerinin çeşitlenmesi
Akdeniz kıyılarında seracılık faaliyetlerinin gelişmesi

Sosyal Hayat: Doğu Anadolu’nun sert iklimi, kış festivalleri ve yaylalarda hayvancılık kültürünü şekillendirmiştir.

Kültürel Doku: Karadeniz’de dağlık yapı nedeniyle ahşap mimari ve fındık üretimine bağlı gelenekler oluşmuştur.

Yerleşme: İzmir, İstanbul, Antalya gibi kıyı şehirlerinde nüfusun yoğunlaşması ulaşım ve ticaret kolaylığı ile ilişkilidir.

Soru 25 Türkiye’de yeryüzü şekillerinin beşerî faaliyetlere olan etkilerinin olumlu ve olumsuz yönleri hakkındaki görüşlerinizi aşağıdaki alana yazınız.

Olumlu Etkiler

• Ovalar tarım, ulaşım ve yerleşme için elverişli koşullar sağlar.
• Kıyılar ticaret, turizm ve liman faaliyetlerinin gelişmesine katkı sağlar.
• Verimli vadiler, yoğun ve planlı yerleşmelerin gelişmesine ortam hazırlar.

Olumsuz Etkiler

• Dağlık bölgelerde ulaşım güçtür, bu da ekonomik gelişmeyi yavaşlatır.
• Deprem kuşağında yer almak yapılı çevre için risk oluşturur.
• Eğimli alanlarda tarım maliyetleri artar, toprak kaymaları görülebilir.