Bağımlı, Bağımsız ve Kontrol Edilen Değişken Nedir? (Örneklerle Açıklama)
Fen bilimlerinde yapılan deneylerde sonuçlara ulaşmak için kullanılan en önemli kavramlardan biri değişkenlerdir. Bir deneyde hangi faktörün değiştiğini, hangi faktörün ölçüldüğünü ve hangi faktörlerin sabit tutulduğunu bilmek gerekir. İşte bu noktada bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenler devreye girer.
Bağımsız Değişken
Bağımsız değişken, deneyde araştırmacının değiştirdiği faktördür. Deneyin sonucunu görmek için özellikle değiştirilen değişkendir.
Örnekler:
- Bir bitki deneyinde kullanılan gübre miktarı bağımsız değişkendir.
- Suyun sıcaklığını artırarak çözünme hızını ölçüyorsak, sıcaklık bağımsız değişkendir.
- Işığın rengini değiştirerek fotosentez hızına bakıyorsak, ışık rengi bağımsız değişkendir.
Kısaca: “Deneyde değiştirdiğimiz şey.”
Bağımlı Değişken
Bağımlı değişken, bağımsız değişkene bağlı olarak değişen ve ölçülen sonuçtur. Yani gözlemlediğimiz, ölçtüğümüz değerdir.
Örnekler:
- Gübre miktarına bağlı olarak değişen bitki boyu bağımlı değişkendir.
- Sıcaklığa bağlı olarak değişen çözünme hızı bağımlı değişkendir.
- Işık rengine göre değişen fotosentez hızı bağımlı değişkendir.
Kısaca: “Deneyde ölçtüğümüz şey.”
Kontrol Edilen (Sabit) Değişken
Kontrol edilen değişken, deneyde bağımsız değişken dışında aynı tutulan tüm faktörlerdir. Amaç, sonucu yalnızca bağımsız değişkenin etkilemesini sağlamaktır.
Örnekler:
- Bitki deneyinde aynı toprak, aynı saksı, aynı sulama miktarı, aynı ortam sıcaklığı kontrol değişkenleridir.
- Çözünme hızını ölçerken aynı madde türü, aynı miktar çözücü, aynı karıştırma süresi sabit tutulur.
Kısaca: “Değişmeyen, sabit tuttuğumuz şey.”
Kısa Tablo ile Özet
| Değişken Türü | Tanımı | Örnek (Bitki Deneyi) |
|---|---|---|
| Bağımsız Değişken | Değiştirilen faktör | Gübre miktarı |
| Bağımlı Değişken | Ölçülen sonuç | Bitkinin boyu |
| Kontrol Değişkeni | Sabit tutulanlar | Saksı, toprak, su, ışık |
Sonuç
- Bağımsız değişken = değiştirdiğimiz faktör
- Bağımlı değişken = ölçtüğümüz sonuç
- Kontrol edilen değişken = sabit tuttuklarımız
Bu üç kavramı doğru ayırmak, bilimsel deneylerin güvenilirliği için çok önemlidir.