9. Sınıf Kimya Sayfa 80-81-82 Cevapları (MEB)
Etkinlik 1.14 – Atom Yarıçapı (Sayfa 80–81)
1. Soru: Aynı grupta yer alan atomların yarıçaplarındaki değişimin sebebini gruplardan birini seçerek açıklayınız. Açıklamanızı diğer gruplardaki durumlarla destekleyiniz.
Cevap: Bir grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom yarıçapı artar. Çünkü her yeni periyotta bir enerji düzeyi (katman) eklenir. Örneğin 1A grubunda Li < Na < K < Rb şeklinde yarıçap artar.
2. Soru: Aynı periyotta yer alan atomların yarıçaplarındaki değişimin sebebini periyotlardan birini seçerek açıklayınız.
Cevap: Bir periyotta soldan sağa gidildikçe atom yarıçapı azalır. Çünkü proton sayısı artar, etkin çekirdek yükü yükselir. Elektronlar çekirdeğe daha güçlü çekilir. Örneğin 3. periyot: Na > Mg > Al > Si > P > S > Cl > Ar.
3. Soru: Atom yarıçapı en büyük ve en küçük atomlar periyodik tabloda hangi periyot ve grupta yer alır?
Cevap: En büyük atom yarıçapı 5. periyot 1A grubundaki Rb elementidir. En küçük atom yarıçapı 1. periyot 8A grubundaki He elementidir. Bu durum, periyot sayısının artmasıyla katman sayısının artmasından, sağa gidildikçe çekim gücünün artmasından kaynaklanır.
4. Soru: Periyodik tabloda aynı grupta yer alan atomların ve aynı periyotta yer alan atomların yarıçapını belirleyen etmenler nelerdir?
Cevap: Aynı grupta yarıçapı belirleyen faktör: Katman sayısı.
Aynı periyotta yarıçapı belirleyen faktör: Etkin çekirdek yükü (proton sayısı).
5. Soru: Ca, Si, Mg, P, F, Cl atomlarının elektron dağılımını yazınız. Aynı gruptaki atomların en dış enerji düzeyi ile aynı periyottaki atomların proton ve elektron sayılarını kullanarak atom yarıçaplarını büyükten küçüğe sıralayınız.
- Ca: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 4s²
- Si: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p²
- Mg: 1s² 2s² 2p⁶ 3s²
- P: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p³
- F: 1s² 2s² 2p⁵
- Cl: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁵
Sıralama (büyükten küçüğe): Ca > Mg > Si > P > Cl > F
6. Soru: K, Ca, H ve He atomlarını modelleyiniz ve modellemenizi neye dayanarak yaptığınızı açıklayınız.
Cevap: K ve Ca 4 katmanlıdır, ancak Ca’nın proton sayısı daha fazladır, bu yüzden Ca’nın yarıçapı K’dan küçüktür.
H ve He 1 katmanlıdır; He’nin proton sayısı H’den fazla olduğu için He’nin yarıçapı daha küçüktür.
Etkinlik 1.15 – İyon Yarıçapı (Sayfa 81–82)
1. Soru: Nötr bir atomdan katyon oluşumu sırasında atom yarıçapında nasıl bir değişim olur?
Cevap: Atom yarıçapı küçülür. Çünkü elektron sayısı azalır, proton sayısı aynı kalır, çekim gücü artar. Elektronlar çekirdeğe daha yakınlaşır.
2. Soru: Nötr bir atomdan anyon oluşumu sırasında atom yarıçapında nasıl bir değişim olur?
Cevap:Atom yarıçapı büyür. Çünkü elektron sayısı artar, elektronlar arası itme kuvveti artar, etkin çekirdek yükü azalır.
3. Soru: 1. ve 2. görsellerdeki atom ve iyonlardan hangileri izoelektroniktir?
Li⁺ – He, Be²⁺ – He izoelektroniktir.
K⁺, Ca²⁺, Cl⁻ izoelektroniktir (18 elektrona sahip).
Na⁺, Mg²⁺, F⁻ izoelektroniktir (10 elektrona sahip).
Bu iyonlarda proton sayısı farklı olduğundan yarıçaplar da farklıdır; proton sayısı fazla olanın yarıçapı küçüktür.
4. Soru (boşluk doldurma):
a) Bir anyonun yarıçapı oluştuğu atomun yarıçapından büyüktür çünkü elektronlar arası itme artar.
b) Bir katyonun yarıçapı oluştuğu atomun yarıçapından küçüktür çünkü elektron sayısı azalır ve çekim artar.
c) İzoelektronik atom ve iyonlarda proton sayısı büyük olanın yarıçapı daha küçüktür.
ç) ₁₀Ne, ₉F-, ₁₂Mg²⁺ iyonlarının yarıçap sıralaması F⁻ > Ne > Mg²⁺ şeklindedir çünkü proton sayısı arttıkça yarıçap küçülür.