9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 116 Cevapları
MEB Yayınları – 2.1.2. İyonik Bağ / Etkinlik 2.4: NaCl Bileşiğinin Oluşumu
Soru - Sodyum ve klor elementleri arasında bağ oluşumu nasıl gerçekleşmektedir?
Cevap: Sodyum ve klor elementleri arasında iyonik bağ oluşur. Sodyum atomu bir elektron vererek Na⁺ katyonuna, klor atomu ise bu elektronu alarak Cl⁻ anyonuna dönüşür. Zıt yüklü bu iyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvveti sonucunda NaCl bileşiği meydana gelir.
Etkinlik Soruları
1. Sodyum elementi ve klor gazı arasında hangi durumda tepkime gözlemlenmiştir?
Cevap: Sodyum metali ısıtıldığında ve klor gazı ile temasa geçtiğinde kimyasal tepkime gerçekleşmiş ve NaCl oluşumu gözlenmiştir.
2. Tepkime başlamadan önce sodyum elementine verilen ısı enerjisi ne amaçla kullanılmış olabilir? Yüksek ısı enerjisi sodyum atomlarında nasıl bir değişiklik yapmış olabilir?
Cevap: Sodyuma verilen ısı enerjisi, sodyum atomlarının hareketliliğini artırarak katı hâlden sıvı hâle geçmesini sağlamış olabilir. Daha yüksek sıcaklıkta sodyum atomları enerji kazanıp elektronlarını daha kolay kaybeder, böylece Na⁺ iyonları oluşur ve tepkime gerçekleşebilir hâle gelir.
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 117 Cevapları
3. Soru - Sodyum ve klor elementleri arasındaki etkileşim sonucunda açığa çıkan ısı ve ışık enerjileri hangi amaçla kullanılmış olabilir?
Cevap: Açığa çıkan ısı ve ışık enerjisi, tepkimenin kimyasal olarak gerçekleştiğini gösterir. Bu enerji aynı zamanda klor moleküllerinin atomlara ayrılmasını sağlar ve reaksiyonun devam etmesine katkıda bulunur.
4. Soru - Tepkime sırasında açığa çıkan enerji klor gazında nasıl bir değişikliğe neden olmuş olabilir?
Cevap: Açığa çıkan enerji, Cl₂ molekülleri arasındaki bağı kopararak molekülleri Cl atomlarına ayırmış olabilir. Böylece klor atomları elektron alarak Cl⁻ iyonlarına dönüşmeye hazır hâle gelir.
5. Soru Sodyum ve klor elementleri arasında gerçekleşen tepkime sürecinde sodyum metalinden sodyum katyonları, klor gazından ise klor anyonları oluşmaktadır. Buna göre
a) Aşağıdaki ifadelere yönelik önermeler oluşturunuz ve önermelerinizi iletişim becerilerini kullanarak sınıf arkadaşlarınız ile paylaşınız.
Sodyum ve klor elementleri arasında gerçekleşen tepkime sürecine ilişkin önermeler:
Sodyum katyonlarının ve klor anyonlarının oluşumu ile ilgili önerme
Sodyum metali ısıtıldığında enerji kazanarak elektron kaybeder ve Na⁺ katyonları oluşur. Klor molekülleri ise açığa çıkan enerji ile atomlarına ayrılır ve elektron alarak Cl⁻ anyonları hâline gelir.
İyonlar arasındaki etkileşim ile ilgili önerme
Oluşan zıt yüklü iyonlar birbirlerine güçlü şekilde çekilir ve iyonik bağ sayesinde NaCl bileşiği meydana gelir.
5(b) Gözleme dayalı olan ve olmayan önermelerinizi aşağıdaki tabloya yazarak karşılaştırınız. Gözleme dayalı önermelerinizin tepkime sürecindeki hangi gözlemlerinizle ilişkili olduğunu açıklayınız.
| Gözleme Dayalı Olan Önerme | Gerekçesi |
|---|---|
| Katı hâldeki sodyumun ısıtılması | Isıtılan sodyumun tepkimeye hazır hâle getirildiği gözlenmiştir. |
| Tepkime sırasında ısı ve ışık çıkması | Kimyasal bir olay gerçekleştiğinin ve enerji açığa çıktığının göstergesidir. |
| Tepkime sonunda beyaz kristal tuz oluşması | Oluşan beyaz katı maddenin NaCl ürünü olduğu gözlemlenmiştir. |
| Gözleme Dayalı Olmayan Önerme | Gerekçesi |
|---|---|
| Sodyum atomlarının elektron kaybederek Na⁺ iyonuna dönüşmesi | Bu olay gözle görülmez; yorum ve kimyasal bilgi ile açıklanır. |
| Klor moleküllerinin atomlarına ayrılması ve Cl⁻ oluşumu | Moleküler düzeyde gerçekleştiği için gözlem değil modelleme ile anlaşılır. |
| Zıt yüklü iyonlar arasında elektrostatik çekim oluşması | İyonların etkileşimi doğrudan gözlemlenemediğinden bilimsel açıklamaya dayanır. |
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 118 Cevapları
2. Yönerge Soruları ve Cevapları
1️⃣ Tepkime sürecinde sodyum elementinden pozitif yüklü iyonlar nasıl oluşmuş olabilir?
Cevap: Sodyum atomlarının iyonlaşma enerjisi düşüktür. Tepkimede ısı etkisiyle enerji kazanan sodyum atomları elektron kaybederek pozitif yüklü Na⁺ iyonlarına dönüşmüştür.
2️⃣ Klor elementinden negatif yüklü iyonlar nasıl oluşmuş olabilir?
Cevap: Cl₂ molekülleri tepkime sırasında enerji alarak iki klor atomuna ayrılmıştır. Elektronegatifliği yüksek olan bu klor atomları çevredeki serbest elektronları çekerek negatif yüklü Cl⁻ iyonlarına dönüşmüştür.
3️⃣ Sodyum ve klor iyonlarının oluşumunu iyonlaşma enerjisi ve elektronegatiflik ile ilişkilendirerek açıklayınız. (Çizim yerinde olacaktır.)
Cevap: • Sodyum atomunun iyonlaşma enerjisi düşük olduğundan elektronlarını kolayca kaybeder ve Na⁺ iyonu oluşur.
• Klor atomunun elektronegatifliği yüksek olduğu için elektronları güçlü şekilde çeker ve Cl⁻ iyonu oluşur.
Çizim alanına şu gösterim yapılabilir:
Na → Na⁺ + e⁻
Cl + e⁻ → Cl⁻
4️⃣ Sodyum ve klor elementleri arasında gerçekleşen tepkime sürecinde tanecikler birbiriyle nasıl etkileşime girmiştir?
Cevap: Tepkimede oluşan zıt yüklü Na⁺ ve Cl⁻ iyonları birbirini kuvvetle çeker ve böylece iyonik bağ ile NaCl bileşiği meydana gelir.
3. Yönerge Açıklaması
(Bu bölümün yanıtları Sayfa 119’da devam ettiği için içerik bir sonraki sayfada tamamlanır.)
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 119
a) Cl₂ gazı
➡️ Klor gazı, iki atomlu moleküllerden (Cl₂) oluşur ve moleküller sürekli titreşim ve öteleme hareketi yapar.
b) Na katısı
➡️ Sodyum katısında atomlar metalik bağ ile bir arada bulunur ve titreşim hareketi yapar.
c) Na sıvısı ve gazı & Cl₂ gazı
➡️ Isıtılan sodyum katısı sıvı hâle, ardından gaz hâline geçmiştir.
➡️ Klor gazı hâlindeki Cl₂ molekülleri ortamda serbestçe hareket eder.
ç) Na gazı ve Cl atomlarının oluşumu
➡️ Tepkimede Cl₂ molekülleri atomlarına ayrılmış, sodyum ise gaz atomları hâline gelmiştir.
d) Na⁺ iyonlarının oluşumu
➡️ İyonlaşma enerjisi düşük olduğu için sodyum atomları elektron kaybederek Na⁺ iyonlarına dönüşmüştür.
e) Cl⁻ iyonlarının oluşumu
➡️ Elektronegatifliği yüksek olan klor atomları elektron alarak Cl⁻ iyonlarına dönüşmüştür.
f) NaCl taneciklerinin oluşumu
➡️ Zıt yüklü Na⁺ ve Cl⁻ iyonları arasında elektrostatik çekim oluşmuş ve iyonik bağ meydana gelmiştir.
g) NaCl kristali
➡️ Çok sayıda Na⁺ ve Cl⁻ iyonu belirli bir düzende dizilerek kristal yapı oluşturmuştur.
ğ) NaCl bileşiğinin kristal örgü yapısı
➡️ İyonların düzenli ve tekrar eden diziliminden kaynaklanan kristal örgü yapısı oluşmuştur.
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 120
1. Sodyum iyonları hangi aşamada oluşmuştur?
➡️ d aşamasında oluşmuştur.
İyonlaşma enerjisi düşük olan sodyum atomları ısı enerjisinin etkisiyle elektron kaybederek pozitif yüklü Na⁺ iyonlarına dönüşmüştür. Bu süreçte kimyasal değişim gerçekleşmiştir.
2. Klor iyonları hangi aşamada oluşmuştur?
➡️ e aşamasında oluşmuştur.
Elektronegatifliği yüksek olan klor atomları, ortamda bulunan serbest elektronları alarak negatif yüklü Cl⁻ iyonlarına dönüşmüştür. Bu da kimyasal bir değişimdir.
3. İyon oluşumunda atom çapı nasıl değişir?
-
Sodyum atomu → Na⁺ iyonu
→ Elektron kaybettiği için çap küçülür -
Klor atomu → Cl⁻ iyonu
→ Elektron aldığı için çap büyür
➡️ Çünkü elektron sayısındaki değişim çekirdeğin elektronları çekme kuvvetini etkiler.
4. Elektrostatik etkileşimler hangi aşamada gerçekleşmiştir?
➡️ f aşamasında
Zıt yüklü Na⁺ ve Cl⁻ iyonları arasında elektrostatik çekim kuvveti oluşmuştur.
5. NaCl kristal örgüsünde atomlar nasıl dizilir?
➡️ NaCl bileşiğinde iyonlar;
- Düzenli,
- Tekrar eden,
- Üç boyutlu kristal örgü yapısı oluşturacak şekilde dizilir.
Bu düzen, iyonlar arasındaki kuvvetli elektrostatik çekimin sonucudur.
6. Sodyum klorür (NaCl) kristalindeki etkileşimler ile metalik kristaldeki etkileşimleri karşılaştırarak benzerlik ve farklılıkları aşağıdaki tabloya yazınız.
| Benzerlikler | Farklılıklar |
|---|---|
| İkisinde de elektrostatik çekim kuvvetleri vardır. | NaCl’de iyonlar bulunurken metalik kristallerde serbest elektronlar ve pozitif metal iyonları bulunur. |
| Her iki yapıda da düzenli kristal örgü vardır. | Metalik bağda elektronlar hareketlidir, iyonik bağda elektronlar tamamen aktarılmıştır. |
| Katı hâlde yüksek erime noktası görülür. | İyonik katılar kırılgan, metaller esnek ve dövülebilir yapıdadır. |
4. Yönerge: Li ve K’nin Cl₂ ile tepkimesi hakkında tahmin
Tahminim: Aynı grupta yer alan lityum ve potasyum, klor ile iyonik bağ yapacaktır.
Potasyum daha aktif olduğundan tepkime daha hızlı ve daha şiddetli gerçekleşir.
Sonuçta:
- Li⁺ + Cl⁻ → LiCl
- K⁺ + Cl⁻ → KCl
bileşikleri oluşur ve kristal örgü yapısı meydana gelir.
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 121
5. Yönerge: Yandaki karekodu akıllı cihazınıza okutarak videoyu izleyiniz ve soruları
cevaplayınız.
Soru 1 - Klor gazının lityum, sodyum ve potasyum metalleri ile oluşturduğu tepkime süreçleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir?
| Benzerlikler | Farklılıklar |
|---|---|
| Hepsi iyonik bağ ile bileşik oluşturur. | Tepkime şiddeti metaller arasında farklıdır. |
| Tepkimeler sırasında ısı ve ışık açığa çıkar. | Potasyum en şiddetli, lityum en sakin tepkime verir. |
| Metal atomları elektron vererek katyon oluşturur. | İyon yarıçapları değiştiği için kristal yapılarında farklılık oluşur. |
| Klor elektronu alarak klorür iyonlarına dönüşür. | Enerji açığa çıkışı metalin reaktivitesine göre değişir. |
Soru 2 Potasyum ve lityum klor gazı ile tepkimeye girdiğinde hangi bileşikler oluşur?
➡️ Potasyum + Klor → Potasyum Klorür (KCl)
➡️ Lityum + Klor → Lityum Klorür (LiCl)
Gerekçe: Her iki metal de elektron vererek pozitif iyon, klor ise elektron alarak negatif iyon oluşturur. Böylece iyonik bileşik meydana gelir.
Soru 3 Bu bileşiklerin kristal örgü yapılarında ne gibi farklılıklar olabilir?
K⁺ iyonu Li⁺ iyonundan daha büyük olduğu için:
- KCl kristal örgüsünde iyonlar arasındaki uzaklık daha fazladır.
- Elektrostatik çekim kuvveti LiCl’ye göre daha zayıftır.
- Bu nedenle KCl’nin erime ve kaynama noktası LiCl’den daha düşüktür.
Soru 4 - Seçilen metalin klorla tepkimesini alt mikro seviyede çizimle açıklayınız.
(Aşağıdaki gibi özet açıklama yeterlidir.)
1️⃣ Klor gazı (Cl₂) – iki atomlu moleküller hâlinde bulunur.
2️⃣ Metal (K veya Li) katı hâlde titreşim hareketi yapar.
3️⃣ Isıtılınca metal atomları gaz hâline geçer.
4️⃣ Metal atomları elektron verir → M⁺ iyonları oluşur.
5️⃣ Klor molekülleri ayrılır → Cl atomları elektron alır → Cl⁻ oluşur.
6️⃣ Zıt yüklü iyonlar arasında elektrostatik çekim olur → MCl tanecikleri oluşur.
7️⃣ Kristal örgü yapısı oluşur.
"M" seçilen metalin sembolünü ifade eder (K veya Li)
Soru 6 - Gözlemlerinizden elde ettiğiniz kanıtlarla iyonik bağ oluşumunu tanecik seviyesinde açıklayan bir metin yazınız. Arkadaşlarınızın farklı iyonik bileşiklerde iyonik bağın oluşum sürecine ilişkin açıklamalarını dikkatle dinleyerek düşüncelerinizi paylaşınız.
İyonik bağ, bir metal atomu ile bir ametal atomu arasında elektron alışverişi sonucunda oluşur. Metal atomu elektron vererek pozitif iyon, ametal atomu elektron alarak negatif iyon hâline gelir. Zıt yüklü iyonlar birbirini çeker ve aralarındaki elektrostatik çekim kuvveti iyonik bağı oluşturur. Bu bağ sayesinde iyonlar düzenli bir şekilde dizilerek kristal örgü yapısı meydana getirir. NaCl, KCl ve LiCl buna örnek olarak gösterilebilir.