9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları MEB Yayınları – Sayfa 111
Etkinlik 2.2 – “Bağ Nasıl Oluşur?” Soruları ve Cevapları
1. Yönerge :
“Aşağıdaki görselde birbirine yaklaşan iki atom verilmiştir. Bu atomlar arasında elektrostatik etkileşimleri açıklamada kullanılabilecek modeli görsel üzerinde çizerek gösteriniz ve çiziminizi arkadaşlarınızın çizimiyle karşılaştırınız.”
Cevap: Çizimde şu etkileşim okları gösterilmelidir:
- Elektron–elektron: İtme (– ile – birbirini iter).
- Çekirdek(+)–çekirdek(+): İtme (+ ile + birbirini iter).
- Çekirdek(+)–karşı atomun elektronu(–): Çekme (zıt yükler birbirini çeker).
- Her iki yönde çekirdek–elektron çekmeleri, elektron–elektron ve çekirdek–çekirdek **itmelerinden uzaklık uygun olduğunda daha baskın olur; bu da atomları birbirine yaklaştırır.
2. Yönerge :
“Aşağıda verilen metindeki açıklamaları kullanarak görsel üzerinde bir model çiziniz. Çizdiğiniz modeli 1. yönergede yaptığınız çizimle ve arkadaşlarınızın çizimleriyle karşılaştırınız.”
(Metinde Coulomb yasasına göre zıt yüklerin çektiği, aynı yüklerin ittiği; çekmeler itmelerden büyükse potansiyel enerji azalırken bağ oluştuğu; denge uzaklığında (bağ uzunluğu) net kuvvetin sıfır olduğu anlatılır.)
Cevap: Model: Her atom + yüklü çekirdek ve çevresinde – yüklü elektron bulutu ile gösterilir.
Oklar:
- Çekirdek(+) ↔ karşı elektron(–): ÇEKME (iki yönlü).
- Elektron(–) ↔ elektron(–): İTME.
- Çekirdek(+) ↔ çekirdek(+): İTME.
Yorum: Atomlar yaklaşırken çekimler (çekirdek–karşı elektron) itmelerden (elektron–elektron, çekirdek–çekirdek) daha büyükse, potansiyel enerji azalır ve kimyasal bağ oluşur. Bağ uzunluğunda çekme ve itme dengelenir (net kuvvet ≈ 0).
3. Yönerge :
“Aşağıdaki görselde birbiriyle bağ yapmış iki atom arasındaki itme ve çekme kuvvetleri numaralandırılarak verilmiştir. Bu kuvvetlerin her birini itme veya çekme kuvveti olarak belirleyiniz ve büyüklüklerini karşılaştırınız. Cevabınızı gerekçeleriyle açıklayarak tabloyu doldurunuz.”
| No | Tür | Gerekçe | Büyüklük karşılaştırma (bağ uzunluğunda) |
|---|---|---|---|
| 1 | İtme | Negatif yüklü elektron–elektron etkileşimi aynı işaretli yükler olduğundan iter. | Genelde küçük/orta (elektronlar birbirinden uzaklaştırılır). |
| 2 | Çekme | Pozitif çekirdek(+) – karşı elektron(–) arasında Coulomb çekimi vardır. | Büyük (bağı tutan başlıca çekim). |
| 3 | Çekme | Pozitif çekirdek(+) – karşı elektron(–) arasında Coulomb çekimi vardır. | Büyük (2 ile benzer büyüklükte). |
| 4 | İtme | Pozitif çekirdek(+) – pozitif çekirdek(+) iter. | Bağ uzunluğunda sınırlı; çok yaklaşılırsa hızla artar. |
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 112 Cevapları MEB Yayınları
4. Yönerge Cevabı
Soru: Aşağıdaki boşluklara öğrendiğiniz bilgileri kullanarak atomlar arasında bağ oluşurken hangi etkileşimlerin rol oynadığını ve atomların bir arada durabilmeleri için hangi şartların sağlanması gerektiğini açıklayan kısa bir metin yazınız.
Cevap: Birbirine yaklaşan iki atomun aynı yüklü tanecikleri birbirini iter, zıt yüklü tanecikleri ise birbirini çeker. Atomların elektronları ile çekirdekleri arasında çekim kuvvetleri, elektronlar arasında ise itme kuvvetleri bulunur. Bu kuvvetler dengelendiğinde atomlar arasında kararlı bir bağ oluşur. Çekim kuvvetleri itme kuvvetlerinden büyükse, atomlar birbirine yaklaşarak kimyasal bağ oluşturur. Bu bağ sırasında enerji azalması meydana gelir ve atomlar kararlı hâle gelir.
Etkinlik 2.3: Metal Atomları Nasıl Bir Arada Durur?
Soru: Metallerdeki atomların nasıl bir arada durduğuna ilişkin tahminlerinizi yazınız. Açıklamalarınızı desteklemek için metalik bağın oluşumunu gösteren bir modeli aşağıda boş bırakılan alana çiziniz.
Cevap: Metallerde atomlar valans elektronlarını serbest bırakır. Bu serbest elektronlar pozitif metal iyonları arasında serbestçe hareket eder. Bu durumda metal katyonları ile serbest elektronlar arasında elektrostatik çekim kuvveti oluşur. Bu çekim kuvveti sayesinde metal atomları bir arada tutulur. Böylece metalik bağ oluşur.
(Çizim önerisi: Pozitif yüklü metal iyonları düzenli şekilde sıralanmış; aralarında serbest dolaşan elektron denizi yer alacak şekilde basit bir model çizilmelidir.)
9. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 113 Cevapları MEB Yayınları
Soru 1: Bu örneklerde metalik bağı oluşturan tanecikler hangileridir?
Cevap: Metal katyonları (Na⁺, Mg²⁺, Ca²⁺, Al³⁺) ve serbest valans elektronlarıdır.
Soru 2: Bu örneklerde metalik bağı oluşturan tanecikler arasındaki etkileşimlerin benzerlikleri nelerdir?
Cevap: Tüm örneklerde metal katyonları ile serbest valans elektronları arasında elektrostatik çekim kuvveti vardır. Ayrıca, katyonlar arasında itme kuvveti ve elektronların serbestçe hareket ettiği elektron denizi yapısı bulunur.
Soru 3: Belirlediğiniz benzerlikleri dikkate alarak metalik bağın oluşumuna ilişkin genel bir örüntü oluşturunuz.
Cevap: Metalik bağ, metal katyonları ile bu katyonlar arasında serbestçe dolaşan valans elektronları arasındaki elektrostatik çekim kuvveti sonucu oluşur. Bu bağ, metallere dayanıklılık, iletkenlik ve şekil verilebilirlik gibi özellikler kazandırır.
Soru 4: Metallerin çeşitli özellikleri üzerinde etkili olan bu etkileşimi (metalik bağı) tanımlayınız.
Cevap: Metalik bağ, pozitif yüklü metal iyonları ile bu iyonlar arasında serbestçe dolaşan valans elektronları arasındaki elektrostatik çekim kuvvetidir. Bu bağ yapısı, metallere ısı ve elektrik iletkenliği, parlaklık ve dövülebilirlik gibi özellikler kazandırır.
Soru 5: Metallerin pozitif iyon yükleri ve serbest valans elektron sayısı ile metalik bağın kuvveti arasında nasıl bir ilişki vardır?
Cevap: Metalin pozitif iyon yükü ve serbest elektron sayısı arttıkça elektrostatik çekim kuvveti güçlenir. Bu nedenle metalik bağın kuvveti artar. Örneğin, Alüminyum (Al³⁺), sodyuma (Na⁺) göre daha güçlü metalik bağ oluşturur.