10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları – MEB Yayınları Sayfa 48
Etkinlik: Birim Kütle
Soru 1: Aşağıdaki görsellerde verilen maddelerin miktarlarını ifade etmek için maddelerin ölçülebilir hangi özelliğini kullanırsınız? Grup arkadaşlarınızla tartışınız.
Cevap: Bu maddelerin miktarlarını ifade etmek için kütle (g, kg), hacim (mL, L) ve tane sayısı (adet) kullanılır. Örneğin, su hacimle (mL, L), lahana adet veya kütle ile, tuz ve şeker ise kütle birimleriyle ifade edilir.
Soru 2: Tuz, şeker, saman, kum gibi tane ile sayılamayacak çokluklar hangi ölçü birimleri ile ifade edilir? Tartışınız.
Cevap: Bu tür maddeler genellikle kütle birimleri (g, kg) ile ifade edilir. Ayrıca saman gibi maddeler pratikte genellikle balya şeklinde ölçülür. Böylece sayılmaları mümkün olmayan çokluklar daha kolay ve anlaşılır şekilde ifade edilir.
10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Sayfa 49 Cevapları (MEB Yayınları)
Etkinlik Çalışması
Soru 3: Fasulye, nohut ve mısır tanelerinden yüzer adet sayınız. Bardağın darasını aldıktan sonra taneleri tartınız. Tartım sonuçlarını aşağıdaki tabloya yazınız.
- Fasulye: 100 tanesi = 45 g
- Nohut: 100 tanesi = 38 g
- Mısır: 100 tanesi = 25 g
Soru 4: Bu taneciklerden istediğiniz birinin toplam kütlesini birim kütle olarak belirleyiniz. Diğer taneciklerin 100 tanesinin kütlesini, birim kütle olarak belirlediğiniz taneciğin kütlesine bölünüz. Bölme sonucu çıkan değerleri tabloya yazınız.
- Birim kütle (K): 100 mısırın kütlesi = 25 g = 1 K
- Fasulye: 45 ÷ 25 = 1,80 K
- Nohut: 38 ÷ 25 = 1,52 K
- Mısır: 25 ÷ 25 = 1,00 K
Soru 5: 4. adımda bulduğunuz değer kadar kütlede mısır, fasulye ve nohut tartınız. Tarttığınız miktardaki tanecikleri sayarak içerdiği tanecik sayılarını tabloya yazınız.
- Fasulye: (25 ÷ 45) × 100 ≈ 56 tane
- Nohut: (25 ÷ 38) × 100 ≈ 66 tane
- Mısır: (25 ÷ 25) × 100 = 100 tane
Soru 6: Bulduğunuz bağıl kütledeki tanecik sayısını 1 ölçü kabul ediniz ve bu ölçüye bir isim veriniz. İsim verdiğiniz birimi kullanarak diğer maddelerin miktarını ifade ediniz.
- Ölçü birimi adı: K
- 100 fasulye = 1,80 K
- 100 nohut = 1,52 K
- 100 mısır = 1,00 K
Soru 7: Mol, çift ve düzine gibi bilinen bir miktar birimidir ve maddenin belirli bir miktarındaki atom veya molekül sayısını belirlemeye yarar. Mol kavramını ve tanımını araştırınız. Etkinlikte bulduğunuz kendi biriminiz ile mol tanımını kıyaslayınız.
- Bilimsel miktar birimi: Mol
- İçerdiği tanecik sayısı: 6,02 × 10²³ (Avogadro sayısı)
- Tanımı: Bir sistemde Avogadro sayısı kadar atom, molekül veya iyon içeren madde miktarıdır.
- Etkinlikteki birim: K
- İçerdiği tanecik sayısı: Maddeye göre değişir (1 K mısır = 100, 1 K fasulye ≈ 56, 1 K nohut ≈ 66)
- Tanımı: 25 g’lık yığın içinde bulunan tanecik sayısını 1 ölçü kabul eden pratik birimdir.
10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları – MEB Yayınları Sayfa 50
Soru 8: İsimlendirdiğiniz bağıl kütle ile kütle–tanecik sayısı arasındaki ilişkiyi bir eşitlik olarak gösterirseniz nasıl ifade edersiniz? Tanım ve bulgularınızı diğer grupların sonuçları ile karşılaştırarak arasındaki benzerlik ve farklılıkları T tablosuna yazınız.
Cevap: T Tablosu
Benzerlikler:
- Her grupta tanecik sayısı (N) ile kütle (m) doğru orantılıdır → N = k · m
- k sabiti, 100 tanenin kütlesine bağlı olarak hesaplandı (adet/g).
- Tüm gruplar bir referans kütle seçip kendi “yığın birimlerini” tanımladı.
Farklılıklar:
- Referans madde ve 1K kütlesi farklı seçildi (örneğin mısır/fasulye/nohut).
- 100 tane kütleleri değiştiği için k değerleri de farklı oldu.
- Bazı gruplar farklı adet (50, 200) ya da farklı isimli birim kullandı.
- Ölçüm hataları (dara farkı, nem oranı, tane boyutu) küçük farklılıklar doğurdu.
Değerlendirme Soruları
Soru 1: Eğer Avogadro sayısı 1000 olsaydı (1 mol = 1000) bu durum atomların kütlelerini nasıl etkilerdi?
Cevap: Atomların gerçek kütleleri değişmezdi. Ancak formül m = M / Nₐ olduğundan, Nₐ çok küçük olduğu için hesaplanan tek atom kütlesi çok daha büyük görünürdü.
Soru 2: Her bir elementin atomunu saymanız gerekseydi bu işlemin ne kadar zaman alacağını düşünerek kimyada mol kavramının niçin kullanıldığını açıklayınız.
Cevap: Atomları tek tek saymak imkânsıza yakın ve çok uzun sürer. Bu yüzden mol kavramı, tanecik sayısı ile kütle/hacim arasında hızlı ve pratik dönüşüm yapmayı sağlar.
Soru 3: Kütle doğrudan ölçülemediği için eşit kollu terazi kullanılarak karşılaştırma yolu ile kütle tespit edilir. Atomların bağıl kütlesi için 12C izotopu standart alınır. 12 g 12C izotopunda 6,02×10²³ tane atom vardır ve bu sayıya 1 mol denir. Yukarıdaki atomların belirtilen kütlelerde ne kadar tanecik içerdiğini mol kavramı ile ilişkilendirerek açıklayınız.
- ¹H izotopunun bağıl atom kütlesi: 1
- ⁴⁰Ca izotopunun bağıl atom kütlesi: 40
- ¹⁹⁷Au izotopunun bağıl atom kütlesi: 197
Cevap: Bu elementlerden bağıl atom kütlesi kadar gram alınırsa, her biri 1 mol madde içerir. Yani:
- 1 g H → 6,02×10²³ atom
- 40 g Ca → 6,02×10²³ atom
- 197 g Au → 6,02×10²³ atom
Hepsi farklı kütlede olsa da, 1 mol maddede tanecik sayısı eşittir.