10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları – Sayfa 157
Etkinlik: Çözünür mü?
Adı: Çözünür mü?
Amacı: Maddelerin birbiri içerisinde çözünebilirliğini açıklayabilme
Süresi: 20 dakika
Kanıt Kartlarına Göre Sonuçlar:
- H₂O – NaCl: Çözünür (iyon–dipol etkileşimi güçlü)
- H₂O – C₁₂H₂₂O₁₁ (şeker): Çözünür (hidrojen bağları)
- H₂O – I₂: Çözünmez (polar–apolar uyumsuzluğu)
- C₆H₆ (benzen) – I₂: Çözünür (apolar–apolar, London)
- C₆H₆ – C₁₂H₂₂O₁₁: Çözünmez (apolar–polar)
- C₆H₆ – NaCl: Çözünmez (iyonik–apolar)
Soru : Aşağıda bazı katı ve sıvı maddelerin çözünebilme özelliklerine ilişkin kanıt kartları verilmiştir. Basamakları takip ederek etkinliği gerçekleştiriniz. Basamakları tamamladıktan sonra “Değerlendirme” bölümündeki soruları cevaplayınız.
Cevap: Bu etkinlikte verilen kanıt kartları, maddelerin polar–apolar, iyonik–moleküler yapıları ile çözücü–çözünen etkileşimlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Etkinliğin ayrıntılı çözümleri ve değerlendirme sorularının cevapları sayfa 158 ve 159’da yer almaktadır.
10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları – Sayfa 158
Soru 1: Kanıt kartlarından yola çıkarak farklı maddelerin birbiri içinde çözünmesi ya da çözünmemesi durumunun nelere bağlı olabileceğini arkadaşlarınızla tartışınız. Yaptığınız fikir alışverişinden yararlanarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz.
| Kanıt Kartı | Olası Çözünme / Çözünmeme Nedeni |
|---|---|
| 1 | Polar çözücü (su) – iyonik madde (NaCl) → Çözünür |
| 2 | Polar çözücü – polar molekül (şeker) → Çözünür |
| 3 | Polar çözücü – apolar molekül (iyot) → Çözünmez |
| 4 | Apolar çözücü (benzen) – apolar molekül (iyot) → Çözünür |
| 5 | Apolar çözücü – polar molekül (şeker) → Çözünmez |
| 6 | Apolar çözücü – iyonik madde (NaCl) → Çözünmez |
Soru 2: Kanıt kartlarından yola çıkarak maddelerin birbiri içinde çözünmesine ilişkin ölçütler belirleyiniz.
- Benzer benzeri çözer ilkesi geçerlidir.
- Polar maddeler polar çözücülerde,
- Apolar maddeler apolar çözücülerde,
- İyonik maddeler ise genellikle polar çözücülerde çözünür.
Soru 3: Belirlediğiniz ölçütleri göz önüne alarak aşağıdaki tabloyu çözücü ve çözünenin yapısına göre (polar/apolar, iyonik/moleküler) tamamlayınız. Tabloyu tamamladıktan sonra elde ettiğiniz verilerden hareketle maddelerin çözünme ya da çözünmeme durumlarını ifade edebilecek çıkarımlar oluşturunuz.
| Kanıt Kartı | Çözücü – Çözünen | Çözücü Özelliği | Çözünen Özelliği | Çözünme Durumu |
|---|---|---|---|---|
| 1 | H₂O – NaCl | Polar | İyonik | Çözünür |
| 2 | H₂O – C₁₂H₂₂O₁₁ | Polar | Polar molekül | Çözünür |
| 3 | H₂O – I₂ | Polar | Apolar molekül | Çözünmez |
| 4 | C₆H₆ – I₂ | Apolar | Apolar molekül | Çözünür |
| 5 | C₆H₆ – C₁₂H₂₂O₁₁ | Apolar | Polar molekül | Çözünmez |
| 6 | C₆H₆ – NaCl | Apolar | İyonik | Çözünmez |
Genel çıkarım: Çözünme, çözücü ile çözünen arasındaki moleküller arası etkileşimlerin güçlü olmasına bağlıdır.
10. Sınıf Kimya Ders Kitabı Cevapları – Sayfa 159
Soru 4: Kanıt kartlarında verilen karışımlara ilişkin aşağıdaki tabloyu tamamlayınız. Tabloyu tamamladıktan sonra maddelerin çözünme ya da çözünmeme durumunu çözücü-çözücü, çözünen-çözünen ve çözücü-çözünen etkileşimleri temelinde gerekçelendirerek açıklayınız.
| Kanıt Kartı | Çözücü–Çözücü Etkileşimi | Çözünen Etkileşimi | Çözücü–Çözünen Etkileşimi |
|---|---|---|---|
| 1 | H₂O–H₂O hidrojen bağı | Na⁺–Cl⁻ iyonik bağ | İyon–dipol (hidratasyon) |
| 2 | H₂O–H₂O hidrojen bağı | Moleküller arası hidrojen bağı | Güçlü etkileşim → çözünür |
| 3 | H₂O–H₂O hidrojen bağı | London kuvvetleri | Zayıf → çözünmez |
| 4 | London kuvvetleri | London kuvvetleri | Uyumlu → çözünür |
| 5 | London kuvvetleri | Hidrojen bağı | Uyumsuz → çözünmez |
| 6 | London kuvvetleri | İyonik kafes | Yetersiz → çözünmez |
Değerlendirme Bölümü Cevapları
Soru 1: Vitaminlerin yapı formüllerini inceleyerek bu vitaminlerin yağda mı yoksa suda mı daha iyi çözüneceğini “✓” işareti ile belirtiniz.
| Vitamin Türü | Yağda İyi Çözünür | Suda İyi Çözünür |
|---|---|---|
| A (Retinol) | ✓ | |
| PP (Niasin) | ✓ | |
| C (Askorbik asit) | ✓ | |
| H (Biotin) | ✓ |
Soru 2: Bir maddenin suda çözünme ve çözünmeme durumunun günlük hayattaki avantaj ve dezavantajları nelerdir? Örnekler üzerinden açıklayınız.
- Avantaj: Şekerin çayda çözünmesi tat verir, deterjanların suda çözünmesi temizlik sağlar.
- Dezavantaj: Çözünmeyen maddeler tortu oluşturabilir ve kullanım zorluğu yaratabilir.
Soru 3: Bir maddenin belli bir çözücüde çözünmesi sınırsız olabilir mi? Arkadaşlarınızla tartışınız.
Cevap: Hayır, sınırsız değildir.
Belirli sıcaklık ve basınçta çözücü, ancak belirli miktarda maddeyi çözebilir. Bu duruma doygun çözelti denir.