1. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları ve Cevapları
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 38 Cevapları (MEB Yayınları)
1. Soru - Bu metinde anlatılan konunun kapsamıyla ilgili olan ayetler aşağıdakilerden hangileridir? Birden fazla seçeneği işaretleyebilirsiniz.
Soru Metni: “Fıkıh; insan hayatının doğumdan ölümüne kadar olan süreçteki tüm davranışlarını, hak ve sorumluluklarını ele aldığı gibi insanların toplum hâlinde yaşayışı düzeni, yönetim, yargılama ve ceza ile ilgili hususları da dinî hükümler açısından inceler. Bu hususa kısaca fıkhın şer‘î-amelî hükümleri konu edindiği şeklinde ifade edilir. Bir başka ifadeyle fıkıh, Kur’an-ı Kerim’de müminlerin özelliklerinden ve yükümlülüklerinden bahsedilen birçok defa tekrarlanan iman ve salih amel ilişkisinin salih amellere dair hükmünü konu edinmektedir.
Bu metinde anlatılan konunun kapsamıyla ilgili olan ayetler aşağıdakilerden hangileridir?
Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.”
Cevap: a, d, e
Gerekçe:
- a → Miras, toplumsal düzen ve haklarla ilgilidir.
- d → Aile hukukuna dair hüküm içerir.
- e → Namaz, zekât gibi amelî ibadetlere dair hükümdür.
Bu ayetler fıkhın kapsadığı konulara uygundur.
2. Soru - Aşağıdaki bilgilerden hangileri bu programda öğrenilmiş olabilir? Birden fazla seçeneği işaretleyebilirsiniz.
Soru Metni: “Üniversitede ‘İslam Hukuk Metodolojisinde Hüküm Çıkarma Metotları’ paneline katılan bir kişi, panel afişinde şu açıklamayı okumuştur:
‘Fıkıh usulünün temel gayesi diyebileceğimiz hüküm çıkarma metotları, bu ilmin en dinamik konularından biridir…’
Bu açıklamayı okuyan bir öğrenci aşağıdaki bilgilerden hangilerinin bu programa dâhil olabileceğini öğrenmek istemektedir.
Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.”
Cevap: a, ç, d, e
Gerekçe:
- a → Kaynak olarak Kur’an ve Sünnet’e başvurma usulü → Usûl bilgisidir.
- ç → Sahabeye müracaat, icma kavramı → Fıkıh usulünün temel kaynaklarındandır.
- d → İmam Malik’in metodu; Medine ehlinin uygulaması → Usûl konusudur.
- e → Kıyas, istihsan, mesalih-i mürsele, sedd-i zerâi → Hüküm çıkarma metotlarının tamamıdır.
(B seçeneği hükümlerin uygulanması ile ilgilidir; metodoloji değildir.)
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 39 Cevapları (MEB Yayınları)
3. Soru Metni: “Aşağıdaki tabloda fıkhın temel ilkeleri ile ilgili çeşitli örnekler verilmiştir.
Verilen örneklerin fıkhın temel ilkelerinden hangilerine ait olduğunu ilgili alanlara yazınız.”
Cevaplar:
a) Necis olan şeylerin tedavi amacıyla kullanılmasının caiz olması
→ Tekliflerde kolaylık ilkesi
b) Temiz olan her yerde namaz kılınabilmesi
→ Helallerde genişlik ilkesi
c) Çevreye verdiği zararlar göz önünde bulundurularak fabrikanın faaliyetlerinin askıya alınması
→ Kamu yararının gözetilmesi ilkesi
ç) Toplumda önemli görevlerin liyakat sahibi kişilere verilmesi
→ Adaletin gözetilmesi ilkesi
d) Yara ve sargı üzerine mesh edilmesi
→ Tekliflerde kolaylık ilkesi
e) Günümüzde ortaya çıkan fıkhî meselelerde içtihat yapılması
→ Gelişmeye açıklık ilkesi
4. Soru Metni: “Aşağıdaki metinlerde fıkıh tarihinin hangi dönemleriyle ilgili bilgi verildiğini altlarındaki boş bırakılan yerlere yazınız.”
Cevaplar:
I. Metin → Hz. Peygamber Dönemi
Çünkü metinde hükümlerin vahye dayanması, ayet ve hadislerin doğrudan belirleyici olması, fıkhın temelinin bu dönemde atılması anlatılmaktadır.
II. Metin → Tâbiin Dönemi
Çünkü metinde içtihadın genişlemesi, farklı bölgelerde farklı uygulamaların ortaya çıkması ve fukahanın çoğalması anlatılmıştır.
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 40 Cevapları (MEB Yayınları)
5 – 7. sorular, tabloda verilen bilgilerden yararlanılarak cevaplanacaktır.
| Eser | Müellif | Temsil Ettiği Mezhep |
|---|---|---|
| a) el-Muvatta | İmam Mâlik | Mâlikî Mezhebi |
| b) Müsned | Ahmed bin Hanbel | Hanbelî Mezhebi |
| c) er-Risale | İmam Şâfiî | Şâfiî Mezhebi |
5. Soru: Tabloda yer alan mezheplerin ortaya çıkış sebeplerinden iki tanesini yazınız.
- Yeni ortaya çıkan olay ve meselelere fakihlerin çözüm üretme ihtiyacı
- Farklı ilim merkezlerinin farklı ilmî yöntemlere ve yorum anlayışlarına sahip olması
6. Soru: a bölümündeki eserin müellifini ve müellifin temsil ettiği mezhebi yazınız.
- Eser: el-Muvatta
- Müellif: İmam Mâlik
- Temsil Ettiği Mezhep: Mâlikî Mezhebi
7. Soru: c bölümünde verilen mezhebin kurucusunu bularak eser hakkında kısaca bilgi veriniz.
- Mezhebin Kurucusu: İmam Şâfiî
- Eser: er-Risale
- Bilgi: er-Risale, İmam Şâfiî’ye fıkıh tarihinde müstesna bir yer kazandıran, İslami ilimlerin temellerini sistemli bir şekilde ortaya koyan ilk usûl-i fıkıh kitabıdır. Delillerin nasıl kullanılacağını açıklayan önemli bir eserdir.
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 41 Cevapları (MEB Yayınları)
8. Soru: b, d ve e maddeleri fıkıh tarihinde hangi döneme aittir?
Cevap: Bu maddeler “Fıkhın Kanunlaştırıldığı Dönem”e aittir.
9. Soru: b maddesi ile ilgili iki özellik yazınız.
b maddesi: Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye kaleme alınmıştır.
Cevap:
- Mecelle, 1869–1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa'nın başkanlığındaki bir heyet tarafından hazırlanmıştır.
- İslam hukukunun medeni hukuk alanındaki hükümlerinin sistemli ve kanunlaştırılmış ilk metni olarak kabul edilir.
10. Soru: a, c, ç ve f maddelerinin ait olduğu döneme ait iki özellik yazınız.
Bu maddeler Fıkhın Geliştirildiği Döneme aittir.
Cevap:
- Bu dönemde devletin hukuk sistemiyle ilgili kanunnameler, fermanlar ve düzenlemeler yapılmıştır.
- Mahkemelerde verilen kararların düzenli biçimde kaydedilmesiyle şer’iyye sicilleri oluşturulmuştur.
11 – 12. sorular tabloda verilen kavramlara göre cevaplanacaktır.
11. Soru: Aşağıdaki tabloda tanımı verilen kavramların ne olduğunu altlarına yazınız.
| Tanım | Kavram |
|---|---|
| a) Hükümlerin ilahi irade tarafından tebliğ süreci boyunca beşerî ve sosyal olgular dikkate alınarak zamana yayılması. | Tedriç |
| b) Belirli bir zaman için konmuş olan hükmün zamanı gelince değiştirilmesi. | Nesih |
| c) Yasama ve kuralları uygulamada insanın tabiatının, yaratılıştan gelen özelliklerinin ve ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması. | Kolaylık (Teysîr) |
12. Soru: Bu kavramların fıkıh tarihinde önem kazandığı dönem hakkında kısaca bilgi veriniz.
Cevap: Hz. Peygamber Dönemi, fıkıh ilminin doğduğu ve gelişiminin temellerinin atıldığı dönemdir.
Bu dönemde vahiy devam ettiği için hükümlerin uygulanması tedrîcî olmuştur.
Ayrıca bazı hükümler yeni şartlara göre neshedilmiş, dini hükümlerde insanın yapısını ve zorluklarını gözeten kolaylaştırma ilkesi ön planda tutulmuştur.
Mekke ve Medine dönemlerinde nazil olan ayetler hem inanç hem ahlâk hem de ibadet hükümlerini kapsamış, fıkıh gelişiminin temelini oluşturmuştur.
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 42 Cevapları (MEB Yayınları)
13. Soru: Bu metnin müellifinin metinde vurgulamak istediği yöntemi kısaca açıklayınız.
Cevap: Metnin müellifi, Sahabe Dönemi’nde fıkhın farazi meselelerden değil, doğrudan yaşanan olaylardan hareketle çözüldüğünü vurgulamak istemektedir.
Sahabiler bir problemle karşılaştıklarında önce Kur’an’a, ardından sünnete başvurmuşlar; hüküm bulamadıkları durumlarda ise içtihat etmişlerdir. İçtihat yaparken genellikle şûra (istişare) yolunu kullanmışlar, böylece hata ihtimalini azaltmayı ve ortak bir görüşe ulaşmayı amaçlamışlardır.
Bu yöntem sayesinde Kur’an, sünnet, icma ve içtihat olmak üzere fıkhın dört temel kaynağı oluşmuştur.
14. Soru: Bu metin, fıkhın temel ilkelerinden hangisiyle ilgili olabilir?
Cevap: Bu metin kamu yararının gözetilmesi ilkesiyle ilgilidir.
Çünkü olayda Hz. Peygamber, taraflar arasında adalet ve toplum düzeninin korunmasına yönelik bir çözüm geliştirmiştir.
15. Soru: Bu olayda Semüre bin Cündeb’in tutumu nasıl olmalıydı? Sebepleri ile açıklayınız.
Cevap: Semüre bin Cündeb, bu olayda bahçe sahibine ağacını satmayı kabul etmeliydi.
Çünkü:
- Mülkiyet hakkı, insanların temel haklarından biridir ve başkasının mülkünde ona zarar verecek davranışlarda bulunmak doğru değildir.
- Bahçe sahibinin ve ailesinin sürekli rahatsız olması kamu yararına ve toplumsal huzura aykırıdır.
- Semüre’nin ısrarı, hem zarar ilkesine hem de komşuluk hukukuna aykırı bir davranıştır.
Bu nedenle Semüre’nin davranışı doğru değildir; ağacını satması veya bağışlaması en uygun tutum olurdu.
16. Soru: 950 yılında Abbasi Devleti’nde yaşayan bir müçtehit, Mekke’den Bağdat’a ilim yolculuğu yapmıştır. Bu müçtehit, haritadaki şehirler arasındaki içtihat yöntemleriyle ilgili ne gibi farklılıklarla karşılaşabilir?
Cevap: Bu müçtehit Mekke’de:
- Naslara bağlılık ön plandadır.
- Rey kullanımına (kişisel aklî yorum) ancak zaruret durumlarında başvurulur.
- Fıkhi çalışmalar daha çok gerçek olaylar üzerinden yapılır.
- Rivayet kültürü güçlüdür.
Bağdat’a ulaştığında ise:
- İçtihatların büyük kısmı rey ve kıyas yöntemine dayanır.
- Farazi (varsayımsal) meseleler üzerinde çalışmalar yapılır.
- Hanefî düşüncenin etkisiyle aklî yorum önemli bir yere sahiptir.
- Farklı kültürlerin etkisi nedeniyle fıkıhta daha geniş bir düşünce ortamı bulunur.
Kısacası, Mekke daha rivayet ağırlıklı, Bağdat daha rey ve kıyas ağırlıklı bir içtihat anlayışına sahiptir.
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 43 Cevapları (MEB Yayınları)
17. Soru : Bu metindeki boş alanlara aşağıdaki kavramlardan hangileri getirilmelidir?
Fıkhın ilmî kısmı ayrılmaktadır: Şer’î delillerden elde edilen hükümleri sistematik bir şekilde inceleyen ve meseleleri ayrıntılı bir şekilde ele alan kısmı (1) …… olarak isimlendirilmektedir. Genellikle bu kavram ile fıkıh kastedilmektedir. Fıkıh ilminin diğer dalı olan (2) …… ise asıl kelimesinin çoğuludur. Sözlükte temel, esas, kök, kaide, metot gibi anlamlara gelir. Bu kavram hüküm çıkarmada kullanılan kurallar ve yöntem bilgisidir.
Cevap: B – fürû ve usûl
Açıklama:
- (1) Fürû, fıkhın amelî hükümlerini inceleyen, ibadet ve muamelatla ilgili kısmıdır.
- (2) Usûl, fıkıh üretiminde kullanılan yöntem ve kuralları ifade eder.
18. Soru: Aşağıdakilerden hangisi tabloda özellikleri verilen iki mezhebin hüküm çıkarma metotlarındaki ortak noktalardan biridir?
Cevap: D) Fıkhi bir hüküm ortaya konulurken Kur’an’da bir hüküm bulunmadığında sünnete müracaat edilir.
Açıklama: Her iki mezhepte de Kur’an hükmü yoksa ikinci kaynak sünnettir.
Bu durum tüm fıkıh ekollerinin ortak kabul ettiği temel ilkedir.
10. Sınıf Fıkıh Ders Kitabı Sayfa 44 Cevapları (MEB Yayınları)
19. Soru: Bu metne verilebilecek en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir?
Dinin helal ve haram kıldığı sorumlulukları ve hakları öğreterek kişinin Allah’ın (cc) rızasına uygun bir hayat yaşamasını, böylece dünya ve ahirette O’nun rahmet ve mağfiretine erişmesini sağlamaktır. Fıkıh, bireysel düzeyde kişinin Allah (cc) ve kul haklarına riayet etmesini, haksızlık yapmamasını, helal sınırlar içinde kalmasını temin ederken toplum düzeyinde ise adaletin yerine getirilmesini hedefler. Fıkhın önemli bir işlevi, Şer’i hükümleri ve Hz. Peygamber’in örnekliğini hayatın bütün alanlarına nüfuz edecek şekilde işlemektir. Ayrıca, ortaya çıkan yeni sosyal şartların dinin hükümleri çerçevesinde yorumlanarak şekillendirmek, dönüştürmek ve kötülüğe götüren yönleri tespit ederek yeryüzünde ıslah, yani iyilik ve huzuru yaymada yol göstermektir.
Cevap: A – Fıkhın Amaçları
Açıklama: Metinde fıkhın kişisel, toplumsal ve ahlaki hedefleri anlatıldığı için en uygun başlık Fıkhın Amaçlarıdır.
20. Soru: • Mukaddime ve on altı bölümden oluşan bu eserde 1.851 madde vardır.
• Mukaddime bölümü yüz maddeden oluşmaktadır.
• Hanefî fıkhı esas alınarak hazırlanan bu eserde borçlar, eşya ve yargılama hukuku ile ilgili hükümler bulunur.
• 1869’dan 1926’ya kadar yürürlükte kalan eser, Osmanlı’da ve diğer İslam ülkelerinde hazırlanan kanunlara öncülük etmiştir.
Yukarıda özellikleri verilen eser hangisidir?
Cevap: C – Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye
Açıklama: Verilen maddeler Mecelle’nin özellikleridir: 1851 madde, Hanefî fıkhına dayanması, 1869–1926 arasında yürürlükte olması vb.
21. Soru : Şia’nın yaygın ve en büyük kolu olan bu mezhepte – – – – kurucu imam olarak kabul edilir. On iki imamı benimsedikleri için İsnâaşeriyye olarak adlandırılan bu grup, imamlara inanmayı imanın şartları arasında saydıkları için imamiyye ismiyle de anılır. Caferilik, kaynak ve yöntem açısından dört Sünni mezhepten ayrılarak farklı bir yol izlemiştir. Caferi mezhebinde kitap ve sünnet delil olarak kabul edilir. Bu mezhepte kendi imamlarının tefsiri geçerlidir, diğer tefsirlere itibar edilmez. Sünnet olarak sadece ehlibeyt ve belli kişiler yoluyla gelen rivayetlere itibar edilmiş, icma ve kıyas delil kabul edilmemiştir.
Bu metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
Cevap: C – İmam Cafer Sadık
Açıklama: İsnâaşeriyye’nin yani Caferiliğin kurucu imamı İmam Cafer es-Sadık’tır.