10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 16 Cevapları
Soru: Okuyacağınız koşuğun içeriğine yönelik tahminlerde bulunmak için aşağıdaki görselleri inceleyiniz.
Sayfa 17-18’deki koşuğu göz gezdirerek okuyunuz ve metinde dikkatinizi çeken kelimelerin altını çiziniz.
Cevap: Metinde rüzgâr, bulut, yağmur, dağlar, göller, çiçekler, sürü, boğa, yılkı, otlak gibi kelimeler dikkat çekmektedir.
İncelediğiniz görsellerden ve altını çizdiğiniz kelimelerden faydalanarak okuyacağınız koşuğun içeriğine yönelik tahminlerde bulununuz.
Cevap: Görseller ve metindeki kelimelerden hareketle koşuğun doğa, mevsimlerin değişimi, göçebe yaşam, hayvancılık ve toplumsal hayat üzerine olacağı tahmin edilmektedir.
Koşuğa uygun bir okuma yöntemi belirleyiniz.
Cevap: Koşma ezgili, ahenkli ve coşkulu bir tonla okunmalıdır. Vurgu ve duraklara dikkat edilerek halk şiirine özgü bir söyleyiş benimsenmelidir.
Koşuğu okurken tahminlerinizin doğruluğunu değerlendiriniz.
Cevap: Tahminler doğrudur; koşukta gerçekten doğa olayları, hayvancılık ve tabiatın canlılığı işlenmektedir.
Vurgu, tonlama ve telaffuzunuza dikkat ederek şiiri ezgili bir şekilde okumaya özen gösteriniz.
Cevap: Şiir okunurken ezgi, vurgu ve tonlamaya dikkat edilmeli; kelimeler anlaşılır, ahenkli ve duygulu bir biçimde seslendirilmelidir.
10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 19 Cevapları
1. Soru - Aşağıdaki tabloya okuduğunuz koşuğun orijinal metninde anlamını bilmediğiniz kelime veya kelime gruplarını, bunların anlamlarına dair tahminlerinizi yazınız.
| Kelime veya Kelime Grubu | Bunların Anlamına Yönelik Tahminim |
|---|---|
| kayguk | kayık, sal, küçük gemi |
| buga | boğa |
| yılkı | at sürüsü |
| töpü | baş, tepe |
| yıŋcı | hasat zamanı, ekin biçen kişi |
| sevinç | mutluluk, neşe |
2. Soru: Okuduğunuz koşukta geçen kelimelerin zaman içinde şekil ve anlam yönünden nasıl bir değişim ve dönüşüm geçirdiğini ortaya koymak için tabloyu doldurunuz.
| Kelime | Yazılışı (Metnin Söylendiği Dönemde) | Günümüzdeki Yazılışı (Türkiye Türkçesi) | Şekil Olarak | Anlam Olarak |
|---|---|---|---|---|
| yaşıl | yeşil | yeşil | “a” sesi → “e” sesi, “ı” sesi → “i” sesi | Günümüzde de aynı anlamda kullanılmaktadır. |
| yugrusr | yugrusr | koşar, yürür | “-r” ekinin farklı telaffuzu | Aynı anlamda kullanılmaktadır. |
| tağ | tağ | dağ | “t” sesi → “d” sesine dönüşmüştür | Günümüzde aynı anlamdadır. |
| buka | buka | boğa | “k” sesi → “ğ” sesine dönüşmüştür | Aynı anlamdadır. |
| töpü | töpü | tepe | “ö” sesi → “e” sesine dönüşmüştür | Aynı anlamdadır. |
| kayguk | kayguk | kayık | “g” sesi → “y” sesine dönüşmüştür | Aynı anlamdadır. |
| yıŋcı | yıŋcı | yengici / biçici | “ŋ” sesi günümüzde yoktur | Biçen kişi anlamında kullanılır. |
| adsır | adsır | açlık | Ses değişimi olmuştur | Günümüzde “açlık” anlamına gelir. |
| sevinüp | sevinüp | sevinip | “p” sesi → “b” sesine dönüşmüştür | Aynı anlamdadır. |
3. Soru Aşağıdaki infografikte “iyi” sözcüğünün Türkçenin yazılı metinlerinde takip edilebilen dönemlerindeki değişimi gösterilmiştir. İnfgraften hareketle “iyi” sözcüğünün günümüze kadar geçirdiği ses değişimlerini yazınız.
- VIII. yüzyıl (Orhun Abideleri): edgü
- XIV. yüzyıl (Garibnâme – Aşık Paşa): eygü
- XVIII. yüzyıl (Hayriye – Nabi): eyü
- XX. yüzyıl (Safahat – Mehmet Akif Ersoy): iyi
Cevap: “İyi” kelimesi tarihsel süreçte edgü → eygü → eyü → iyi şeklinde değişim göstermiştir.
10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 20 Cevapları
Birlikte Öğrenelim
Soru: Sayfa 19’da kelimelerin değişim ve dönüşümüyle ilgili doldurduğunuz tablodan faydalanarak aşağıdaki çalışmayı yapınız.
Okuduğunuz koşuktaki kelimelerin şekil ve anlam yönünden değişikliğe uğramasının sebeplerini tartışınız.
Cevap: Kelimelerin değişmesinin en önemli sebebi, zaman içinde dildeki ses değişimleri, kültürel farklılıklar ve toplumların yaşam biçimlerinin değişmesidir.
İncelediğiniz tabloda kelimelerin şekil ve anlam yönünden değişimini-dönüşümünü belirleyiniz.
Cevap: Örneğin, “yaşıl → yeşil”, “tağ → dağ”, “buka → boğa” gibi kelimelerde ses değişimleri; “adsır → açlık” kelimesinde ise hem ses hem anlam değişimi görülmüştür.
Günümüzde farklılaşmış olan kelimeleri grup olarak belirleyiniz.
- Ses değişimi yaşayan kelimeler: yaşıl → yeşil, tağ → dağ, buka → boğa
- Anlam genişlemesi/daralması olan kelimeler: adsır → açlık, yılkı → başıboş at sürüsü
Bu kelimelerin farklılaşma sebeplerine dair fikirlerinizi yazınız.
- Dillerin doğal değişim süreci
- Seslerin zamanla yumuşaması (k → ğ, t → d vb.)
- Toplumsal ve kültürel yaşamın farklılaşması
- Coğrafi etkileşimler ve yabancı dillerin etkisi
Tartışma sonucunda kelimelerin biçim ve anlam farklılaşmasının nedenleri:
- Dil, yaşayan bir varlık gibi sürekli değişir.
- Kelimelerdeki ses değişiklikleri dilin sadeleşmesiyle ilgilidir.
- Kültürel yaşam farklılıkları yeni kavramların oluşmasına ve anlam kaymalarına yol açar.
- Zaman içinde iletişim ihtiyacının değişmesi, kelimelerin yeni biçimler almasına sebep olur.
10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 21 Cevapları
Okuduğunuz koşuktan ve aşağıdaki metinden faydalanarak soruları cevaplayınız.
1. Koşuk metninin ait olduğu dönemde Türklerin yaşam tarzına dair hangi çıkarımlarda bulunabilirsiniz? Gerekçelendirerek yazınız.
Cevap: Koşukta anlatıldığına göre Türkler göçebe bir yaşam tarzına sahiptir. Hayvancılıkla uğraşmakta, tabiatla iç içe yaşamaktadırlar. Doğadaki olaylar (yağmur, rüzgâr, dağlar, göller) onların hayatını doğrudan etkilemektedir.
2. Türklerin yaşam tarzının koşuk metninde ele alınan konulara etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Cevap: Türklerin yaşam tarzı, koşuklarda işlenen konuları belirlemiştir. Göçebe yaşam, hayvancılık, doğa gözlemleri, yiğitlik ve toplumsal dayanışma şiirin ana temaları haline gelmiştir. Böylece yaşam biçimi, edebiyatın konularını şekillendirmiştir.
3. Türklerin yaşam tarzını göz önünde bulundurduğunuzda koşuk metninin ait olduğu dönemdeki sözlü ürünlerin dili hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Cevap: Bu dönemde sözlü ürünlerin dili sade, anlaşılır ve günlük hayata yakın bir nitelik taşımaktadır. Doğrudan gözlemler, somut ifadeler ve tabiat betimlemeleriyle süslenmiştir.
4. Koşuk metninin ait olduğu dönemdeki şiirlerle ilgili hangi özelliklere ulaşabilirsiniz? Yazınız.
- Şiirler doğa olaylarını ve toplumsal yaşamı konu edinmiştir.
- Dörtlük nazım birimi kullanılmıştır.
- Hece ölçüsü ile yazılmıştır.
- Söyleyiş sade ve anlaşılırdır.
- Şiirler, sözlü kültür geleneğinin ürünüdür ve ezgiyle söylenmiştir.
10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 22 Cevapları
1. Aşağıdaki Venn şemasında yer alan ahenk, ezgi ve ritim kavramlarının tanımlarını okuyunuz. Bu tanımlardaki ortak ve farklı yönleri tespit ederek bunları şema üzerinde ilgili yerlere yazınız.
Ahenk: Edebi metinlerde kelimelerin sıralanışından veya birbirleriyle ilişkisinden doğan, kulağa hoş gelen ses düzenidir.
Ritim: Bir dizede vurguların, uzunlukların veya ses özelliklerinin düzenli biçimde tekrarından doğan uyumdur.
Ezgi: Belli kurallara göre düzenlenmiş, kulağa hoş gelen ses dizisini ifade eden müzik terimidir.
Ortak Noktaları:
- Hepsi kulağa hoş gelen uyum oluşturur.
- Ses düzenine dayalıdır.
- Edebi ve müzikal ifadede daha etkili bir anlatım sağlar.
Farklılıkları:
- Ahenk: Sözcüklerin sıralanışı ve uyumu ile ilgilidir.
- Ritim: Tekrar eden vurgular, ölçü ve ses uzunluklarıyla ilgilidir.
- Ezgi: Daha çok müzikte kullanılan, seslerin düzenlenmesiyle ilgilidir.
2. Okuduğunuz koşukta birbiriyle ahenkli kelimeler hangileridir? Bu kelimeler hangi yönleriyle şiirin ahengine katkı sağlamıştır?
Cevap: Koşukta “yaşıl-yeşil, tağ-dağ, buka-boğa, sevinüp-sevinip” gibi kelimeler ahenkli sözcüklerdir. Bu kelimeler, ses tekrarları, uyak ve benzer hece yapıları ile şiirin kulağa hoş gelmesini sağlamıştır.
3. Okuduğunuz koşuğun teması nedir? Aynı temada bir şiir yazacak olsanız şiirinizin ezgili bir şekilde okunması için hangi ahenk unsurlarını kullanırdınız?
Cevap: Koşuğun teması doğa, tabiatın döngüsü ve insan hayatıyla ilişkisidir. Ben aynı temada şiir yazacak olsaydım:
- Hece ölçüsü kullanırdım,
- Uyak ve rediflerle ses uyumunu artırırdım,
- Aliterasyon ve asonans kullanarak şiire müzikal bir hava katardım.
4. Okuduğunuz koşukta ahengi sağlayan kelimelerin temayı yansıtmakta etkili olduğunu düşünüyor musunuz? Açıklayınız.
Cevap: Evet, düşünüyorum. Çünkü ahenkli kelimeler doğa betimlemelerini daha canlı ve güçlü hale getirmektedir. Ses uyumu, okuyucunun şiiri hem anlam hem de duygu açısından daha etkili hissetmesini sağlamaktadır.