10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 16 Cevapları – MEB Yayınları
Sıra Sizde
Soru: Okuyacağınız koşuğun içeriğine yönelik tahminlerde bulunmak için aşağıdaki görselleri inceleyiniz.
Cevap: Görsellerde doğa, hayvanlar, dağlar, çiçekler ve mevsim değişimleri görülmektedir. Bu nedenle şiirin içeriği tabiat, mevsimler ve doğanın güzellikleri ile ilgili olabilir.
Soru: Sayfa 17-18’deki koşuğu göz gezdirerek okuyunuz ve metinde dikkatinizi çeken kelimelerin altını çiziniz.
Cevap: “Rüzgâr, bulut, yağmur, dağ, çiçek, su” gibi kelimeler dikkat çekmektedir.
Soru: İncelediğiniz görsellerden ve altını çizdiğiniz kelimelerden faydalanarak okuyacağınız koşuğun içeriğine yönelik tahminlerde bulununuz.
Cevap: Şiirde doğanın canlanması, baharın gelişi, dağların ve çiçeklerin güzelliği ile insanların sevinci anlatılabilir.
Soru: Koşuğa uygun bir okuma yöntemi belirleyiniz.
Cevap: Koşuğu ezgili, coşkulu ve ahenkli bir okuma yöntemiyle okumak uygundur.
Soru: Koşuğu okurken tahminlerinizin doğruluğunu değerlendiriniz.
Cevap: Okuduğumda tahminlerimin büyük ölçüde doğru olduğunu gördüm. Şiirde tabiatın güzellikleri ve mevsim değişimleri işlenmiştir.
Soru: Vurgu, tonlama ve telaffuzunuza dikkat ederek şiiri ezgili bir şekilde okumaya özen gösteriniz.
Cevap: Şiiri ezgili okuyarak ahengi ve duyguyu daha etkili bir biçimde yansıttım.
10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 19 Cevapları – MEB Yayınları
Soru 1) Aşağıdaki tabloya okuduğunuz koşuğun orijinal metninde anlamını bilmediğiniz kelime veya kelime gruplarını, bunların anlamlarına dair tahminlerinizi yazınız.
| Kelime veya Kelime Grubu | Anlam Tahmini |
|---|---|
| yılkı | at sürüsü |
| buka | boğa |
| tag | dağ |
| töpü | tepe |
| kayguk | kayalık |
Soru 2) Okuduğunuz koşukta geçen kelimelerin zaman içinde şekil ve anlam yönünden nasıl bir değişim ve dönüşüm geçirdiğini ortaya koymak için tabloyu inceleyerek boş bırakılan yerleri örnekteki gibi tamamlayınız.
| Kelime | Yazılışı (Metin Dönemi) | Anlamı (Metin Dönemi) | Günümüzdeki Türkçesi | Değişim/Dönüşüm |
|---|---|---|---|---|
| yaşıl | yaşıl | yeşil | yeşil | “a” sesi → “e”, “ı” sesi → “i” dönüşmüş |
| yuygruşur | yoğruşur | yoğrulmak | yoğrulmak | u → o, g → ğ |
| tag | tag | dağ | dağ | t → d, g → ğ |
| buka | buka | boğa | boğa | u → o, k → ğ |
| töpü | töpü | tepe | tepe | ö → e, ü → e |
| kayguk | kayguk | kayık | kayık | g düşmüş, u → ı |
| yinçü | yinçü | inci | inci | y düşmüş, ü → i |
| adrşur | adrşur | ayrışır | ayrışır | dr → yr dönüşmüş |
| sevnüp | sevnüp | sevinip | sevinip | ü → i dönüşmüş |
Soru 3) Aşağıdaki infografikte “iyi” sözcüğünün Türkçenin yazılı metinlerinde takip edilebilen dönemlerindeki değişimi gösterilmiştir. İnfografikten hareketle “iyi” sözcüğünün günümüze kadar geçirdiği ses değişimlerini ilgili kutucuklara yazınız.
- VIII. yüzyıl (Orhun Abideleri): edgü
- XIV. yüzyıl (Garibnâme – Âşık Paşa): eygü → (d → y değişimi)
- XVIII. yüzyıl (Hayriyye – Nabi): eyü → (g düşmesi)
- XX. yüzyıl (Safahat – Mehmet Akif Ersoy): iyi → (e → i, ü → i; “ey” → “i” dönüşmüş, tek ünlüye inmiş)
10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 20 Cevapları – MEB Yayınları
Birlikte Öğrenelim
Soru 1: Okuduğunuz koşuktaki kelimelerin şekil ve anlam yönünden değişikliğe uğramasının sebeplerini tartışmak üzere öğretmeninizin rehberliğinde gruplara ayrılınız.
Cevap: Kelimeler zaman içinde ses değişmeleri, ağız ve lehçe farkları, göçler, kültürel etkileşimler ve yazı dilinin standartlaşması sebebiyle değişikliğe uğramıştır.
Soru 2: Her grup için bir sözcü belirleyiniz.
Cevap: Bu etkinlik sınıf içinde yapılacağı için sözcü öğretmen rehberliğinde seçilecektir.
Soru 3: İnceleyip uygun şekilde doldurduğunuz tablodan hareketle kelimelerin şekil ve anlam yönünden değişimini–dönüşümünü tespit etmek üzere okuduğunuz koşuktan bir dörtlük seçiniz.
Cevap (Seçilen dörtlük):
“Yamaç tepe yeşerdi,
Kuru otları aşırdı,
Göl sularını taşırdı,
Sığır boğa böğrüşür.”
Soru 4: Seçtiğiniz dörtlükte günümüze göre biçim ve anlam yönünden farklılaşan kelimeleri grup olarak belirleyiniz.
Cevap: töpü → tepe, yaşardı → yeşerdi, orut → kuru, köl → göl, köşerdi → taşırdı, buka → boğa, münreşür → böğrüşür.
Soru 5: Belirlediğiniz kelimelerin anlam ve şekil yönüyle nasıl bir değişim–dönüşüm geçirdiğini açıklayınız.
- töpü → tepe: ö, ü → e dönüşmüş, anlam aynı kalmış.
- yaşardı → yeşerdi: a → e dönüşmüş, anlam aynı kalmış.
- orut → kuru: eş anlamlı kelime değişimi olmuş.
- köl → göl: k → g dönüşmüş, anlam aynı kalmış.
- köşerdi → taşırdı: kök değişmiş, anlam yakın.
- buka → boğa: u → o, k → ğ dönüşmüş, anlam aynı kalmış.
- münreşür → böğrüşür: kök değişmiş, anlam yakın.
Soru 6: Bu kelimelerin farklılaşma sebeplerine dair fikirler üretiniz.
Cevap: Ses olayları, kolay söyleyiş ihtiyacı, lehçe farklılıkları, kültürel değişim, yabancı dillerle etkileşim ve yazı dilinin sadeleşmesi sebepler arasında gösterilebilir.
Soru 7: Ortaya koyduğunuz fikirler arasında ilişki kurmaya çalışınız.
Cevap: Göçler ve lehçe farklılıkları ses değişimlerini doğurmuştur. Yazı dili zamanla bu farklılıkları sadeleştirmiştir. Ayrıca kültürel değişim, bazı eski kelimelerin yerine yeni veya eş anlamlı kelimelerin kullanılmasına yol açmıştır.
Soru 8: Tartıştığınız fikirler arasından grup tarafından kabul görenleri listeleyiniz.
- Ses olayları
- Lehçe ve ağız farkları
- Yazı dilinin sadeleşmesi ve standartlaşması
- Eş anlamlı kelime değişimleri
- Kültürel ve toplumsal etki
Soru 9: Tartışma sonucunda oluşturduğunuz listeden hareketle kelimelerin biçim ve anlam yönünden farklılaşmasının nedenlerine dair çıkarımlarınızı aşağıdaki alana yazınız.
Cevap: Kelimeler, zaman içerisinde ses olayları ve söyleyişi kolaylaştırma amacıyla biçim değiştirir. Ağız ve lehçe farkları, göçler ve kültürel etkileşimler de bu değişimi hızlandırır. Yazı dili standart hâle gelirken bazı kelimeler unutulur, yerlerini eş anlamlı veya daha sade kelimeler alır. Böylece dil, hem kültürel ihtiyaçlara hem de iletişim kolaylığına uygun olarak gelişir.
Soru 10: Çıkarımlarınızı grup sözcüleri aracılığıyla sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
Cevap: Grup sözcüleri çıkarımlarımızı paylaşarak kelimelerin nasıl değiştiğini örneklerle açıklayacaktır.