10. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı Sayfa 74-75 Cevapları (MEB Yayınları)
Konu: Ayrışma Süreçleri
Soru 1: Yeryüzünde bulunan farklı türdeki kayaçların (magmatik, tortul, başkalaşım) ayrışma hızlarındaki farklılıkların nedenleri nelerdir?
Cevap: Kayaçların ayrışma hızını mineral yapısı, sertlik derecesi, kristal boyutu, gözenek durumu ve çatlaklılık belirler.
- Magmatik ve başkalaşım kayaçlar (ör. granit, bazalt, gnays) sert ve kristalli yapıda olduklarından yavaş ayrışır.
- Tortul kayaçlar (ör. kireçtaşı, jips, kil taşı, kum taşı) daha yumuşak ve çözünmeye uygun oldukları için hızlı ayrışır.
Soru 2: İklim özellikleri kayaçların ayrışma hızında ne tür bir etkiye sahiptir?
Cevap: İklim, ayrışmanın hem türünü hem de hızını doğrudan etkiler.
- Sıcak ve nemli bölgelerde: Kimyasal çözünme çok hızlıdır.
- Soğuk iklimlerde: Donma-çözülme yoluyla fiziksel ayrışma baskındır.
- Kurak bölgelerde: Günlük sıcaklık farkları ve tuz çatlaması kayaçları parçalar.
Soru 3: Aşağıda verilen iklim bölgelerinde, aynı özelliğe sahip kayaçlarda hangi ayrışma türünün daha ön planda olduğunu tablodaki ilgili alana işaretleyiniz.
| İklim Bölgesi | Fiziksel Ayrışma | Kimyasal Çözünme |
|---|---|---|
| Step | ✔️ | |
| Muson | ✔️ | |
| Tundra | ✔️ | |
| Okyanusal | ✔️ | |
| Ekvatoral | ✔️ | |
| Sert Karasal | ✔️ | |
| Akdeniz | ✔️ |
Soru 4: Aşağıdaki dünya haritasında gösterilen numaralanmış alanlar ile bu alanların iklim özelliklerini yansıtan grafikleri inceleyiniz. Bu alanlarda bulunan kayaçlarda daha etkin olan ayrışma türü ile ayrışmanın hızı hakkındaki çıkarımlarınızı grup arkadaşlarınızla paylaşınız.
- Kaliforniya – Akdeniz İklimi: Kimyasal ayrışma baskın, orta hız.
- Güney Avrupa – Anadolu İçleri (Yarı Kurak / Karasal): Fiziksel ayrışma baskın, orta hız.
- Orta Asya (Soğuk ve Kurak): Fiziksel ayrışma baskın, çok yavaş.
- Güneydoğu Asya (Muson / Ekvatoral): Kimyasal ayrışma baskın, çok hızlı.
Soru 5: Grup olarak yaptığınız çıkarımlardan yararlanarak iklim özellikleri ile kayaçların ayrışma türü ve ayrışma hızı arasındaki ilişkiyi ortaya koyan bir soru oluşturup diğer gruplarla paylaşınız.
Soru: “Hangi iklimde toprak daha hızlı oluşur: Ekvatoral mi Sert Karasal mı, neden?”
Cevap: Ekvatoral iklimde sıcaklık ve nem fazlalığı kimyasal çözünmeyi hızlandırdığı için toprak daha hızlı oluşur. Sert karasalda ise iklim soğuk ve kurak olduğundan toprak oluşumu yavaştır.
Değerlendirme Soruları
Soru 1: İklim özellikleri ayrışma sürecinde nasıl bir rol oynar?
Cevap: İklim, ayrışmanın türünü ve hızını belirleyen ana faktördür. Nemli ve sıcak iklimlerde kimyasal çözünme, soğuk ve kurak bölgelerde ise fiziksel ayrışma öne çıkar.
Soru 2: Haritada belirlenmiş yerlerde hangi ayrışma türü daha etkili olur?
- 1 → Kimyasal ayrışma (orta hız)
- 2 → Fiziksel ayrışma (orta hız)
- 3 → Fiziksel ayrışma (yavaş)
- 4 → Kimyasal ayrışma (çok hızlı)
Soru 3: Ayrışma ürünü olan toprak, dünyada hangi iklim bölgelerinde daha kolay oluşabilmektedir?
Cevap: Toprak en kolay sıcak ve nemli bölgelerde (Ekvatoral, Muson, Okyanusal, Nemli Subtropikal) oluşur. Soğuk ve kurak bölgelerde ise toprak oluşumu çok yavaştır.