Türkiye'nin İlk İli Zonguldak: Cumhuriyetin Temel Taşlarından Biri
Zonguldak, Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Vilayeti Olarak Tarihe Geçti
Türkiye’nin ilk ili hangisidir? sorusunun cevabı, sadece idari bir bilgi değil; aynı zamanda Cumhuriyet tarihimizin temel taşlarından biridir. Zonguldak, 1 Nisan 1924 tarihinde çıkarılan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ili olarak tarihe geçmiştir. Bu önemli karar, yeni kurulan Türkiye'nin sanayileşme ve modernleşme yolculuğunda da sembolik bir dönüm noktasıdır.
Zonguldak Neden İlk İl Oldu?
Zonguldak, 1920 yılında Bolu Müstakil Mutasarrıflığı’na bağlıyken Kastamonu'ya bağlanmış; ardından 1924’te vilayet statüsüne yükselmiştir. Bu dönüşüm, Cumhuriyet’in merkezi yönetim yapısını oluşturma çabasının ilk adımlarından biri olarak görülmektedir. Zonguldak’ın ilk il olması, sahip olduğu kömür kaynakları, liman erişimi ve sanayi potansiyeliyle doğrudan ilişkilidir.
Cumhuriyetin Sanayi Gücü: Zonguldak
Zonguldak, Türkiye'nin ilk taş kömürü üretim bölgesi olarak, Osmanlı’nın son döneminden itibaren büyük önem taşıyordu. 1829’da keşfedilen kömür yatakları, 1848’de açılan ocaklarla birlikte üretime başladı. 19. yüzyılda Fransız ve Belçikalı şirketlerce işletilen bu madenler, Türkiye’nin endüstriyel gelişimine öncülük etti.
Zonguldak Limanı, Kurtuluş Savaşı'nda da hayati rol oynadı. Sarıkamış Cephesi’ne cephane gönderilirken ve Sovyetler Birliği ile kurulan diplomatik ilişkilerde ana bağlantı noktası oldu.
Zonguldak Adının Kökeni Nedir?
Zonguldak isminin kökenine dair çeşitli görüşler vardır:
- "Zone Ghali" (Fransızca: Maden Bölgesi) ifadesinden türediği düşünülür.
- Rumca “Sanduka” (küçük sandık) kelimesinden evrildiği de iddia edilir.
- Osmanlı kayıtlarında “Songuldayık” olarak yer aldığı bilinmektedir.
- Halk arasında anlatılan bir rivayete göre sisli bir havada bölgeye yanaşan kaptan buraya “zongalık” (sazlık) demiştir.
Bu farklı görüşler, Zonguldak’ın hem yerel hem de uluslararası geçmişine ışık tutar.
Zonguldak’ın 4 Bin Yılı Aşan Tarihi
Zonguldak bölgesi, tarih boyunca Hattiler, Hititler, Frigler, Persler, Makedonlar, Romalılar ve Bizanslılara ev sahipliği yapmıştır. Ereğli'de Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Andreas’ın ilk ayinlerini yaptığına inanılan kutsal mağaralar bulunmaktadır. 1460’ta Fatih Sultan Mehmet’in Amasra’yı fethetmesiyle Osmanlı topraklarına katılan Zonguldak, 1924’te Cumhuriyet’in ilk ili olma onurunu kazanmıştır.